CIDULAS

          Una delle tradizioni assai diffuse in Friuli Venezia Giulia sono i fuochi invernali propiziatori: da Natale all'Epifania in molti paesi della Carnia si lanciano le cidulas, rotelle di legno infuocate. Diversi possono essere, da località a località, il tipo di legno, la forma, la tecnica usata per il lancio e lo svolgimento della festa, identica è invece la funzione rituale svolta.
          Ad officiare il rito e la festa sono sempre gruppi di giovani, maschi, normalmente non sposati: un tempo erano i coscritti, gli iniziandi alla società adulta. 
          In segreto vengono preparate liste di persone del paese da accoppiare in maniera seria, ma anche solo per scherzo. 
          Il lancio comincia con l'imbrunire, di solito da un'altura vicino al paese. Il cielo viene solcato da queste rotelle infuocate accompagnate dagli accoppiamenti augurali, quasi stelle cadenti a cui la comunità paesana rivolge l'attenzione e la speranza per l'anno nuovo. 
         Proprio a Comeglians, per esempio, la vigilia dell'Epifania "las cidulas" ed il seguente "bal das cidulas" segna storicamente la prima vera e propria festa dell'anno, durante la quale, in passato, si indossavano i vestiti nuovi e si annunciavano fidanzamenti e matrimoni.

Plêf di Guârt (Davâr)
CIDULAS DI MADONA D’AVOST 2000

PRIMA BUTADA

Viertidura
I si cjatìn achì ta nesta vecja Plêf
a riprendi una bielissima tradizion
che par tancj ancjs
a era stada dismenteada
e par passâ insiement
una biela serada.

Cidula da Plêf
Chesta biela
cidula
da Plêf
ch’a lêti
in onôr e in favôr
di chei Cumuns cjargnei
ch’a son stâts cussì sturnei
ch’a no an aprofitât da leç sul furlan
par cjapâ cualchi carantan.

Cidula di Muina
In onôr e in favôr
dai nestis vecjos,
che cun tant amôr e sacrifici an cressût i fis,
dant lôr la pussibilitât di gjoldi las bieleças da vita.
I pensìn ch’a vêtino il dirit di podê restâ unîts a la famea,
e no sierâju come ch’a si ûsa cumò tai ricoveros,
par vê cussì plui libertât,
e ch’a meritino invece dut l’aiût, il rispiet e l’amôr
ch’a si devi a un gjenitôr.

Cidula di Negrons
Chesta biela
cidula
di Negrons
ch’a lêti
in onôr e in favôr
di piligrins e viandants
che par preâ a van in puescj lontans:
ch’a no lêtin devour dal marketing roman
e ch’a dôprin i bêçs par dâur una man
ai nestris biâts, ai malâts, ai anzians.

Cidula da Cela
Chesta biela cidulina da Cela
ch’a lêti in onôr e in favôr
da nesta vecja ostaria
che la rabia dal fouc nu à puartât via.
E cussì, da un pôcs di dîs,
al è como s’a nu mancjàs un toc di paîs.
Ma se San Roc las rôbes nol à sistemât,
nô i sperìn in San Bastian
e che ducj a dêtino una man!

Cidula di Mion
Cumò che i nestis cavoçârs an decidût
di fâ plui pesanda la tredicêsima,
sperìn ch’a no nu fase lâ gobos da Carêsima.

Cidula di Luvint
Cun granda magjoranza
il Sindic al è tornât a Luvint di un sôl bot,
ma lui nol à bisugna di lâ a ceri not.

Cidula di Davasta
Chesta biela
imò plui biela
cidulina
in onôr e in favôr
dal nuof Vescump ch’al à da vegnî,
pobèn, nô i augurìn buina salût e di deventâ vecjon,
ma di no vegnî a cjatânu nomo cuant ch’al va in pension!
E ch’a la vadia!

Cidula di Dentramp
In onôr e in favôr
dai gjalinârs di Dentramp
specie rara e in estinzion
ch’a varessin bisugna di jessi protets
da bolps, mardars e falchets.

Cidulo di Gjiviano
Encje chesto
e je uno bielo cidulo
in onùor, in favùor
di ducj ju cjargnêi,
par ch’ei s’impensi che la nesto lengo e je devôr a murî.
Tentìn, ducj insiemo, di salvâlo.
Hôi s’inemorâ!

Cidulo dal For
In cidulon in cidulado
chesto cidulo achì e ven insenetado
in amùor di San Jusef e de Madono
e ven e ven inemorado!

Cidule di Çurçuvint
Vele, vele, vele,
cheste biele ciduline e cidulinute
ch’a vada in onôr
di chei sorestants di Rome e di Triest
par che ai bandonino la politiche ch’a penalize e a emargjine
las zonas di mont no competitivas secont la lôr misure
ch’a tint dome al cont economic,
par ch’ai tornino a politiche dai valôrs e dal rispiet
da dignitât dal om ch’al vîf in mont.
E che Dio ju mantêgni in lungje e lungjissime vite
e in grande sanitât
cence dismenteâsi da vere solidarietât.
E ch’a vadi!

Cidula di Maranzanas
La Cjargna ca,
la Cjargna là,
sigûr no la salvin las peraulas dai grancj bacalà.
Cui ch’al crôt tar chesta cjera
al lavora cença platâsi devôr una bandiêra.
E… zoventût, s’i volês bon a chesta Cjargna
di studiâ no stait a molâ
parè che chel ch’al sa
al è plui dificil da gabolâ.

Cidula di Clavaias
In onôr e in favôr
di Clavaias
che la sô glêsia al à comedât
e di chê int ch’a si dà un grump da fâ
sêti par smontâ che par comedâ.
No stìn a fâsi ilusions:
a son simpri chês cotulas e chei bregons,
simpri chês mans a sfadiâ,
simpri chês lengas a criticâ.

Cidula di Liaries
E chesta a va par Liaries.
Finalmenti il 2000 al è rivât
e las barufes al à cuietât.
Ma las bores sot la cinîsa a son encjemò impiades:
a spietin il prin temporâl
par fâ las lôr sflambeadas!

SECONDA BUTADA

Cidula da Plêf
Chesta biela
cidulina
da Plêf
ch’a lêti in onôr e in favôr
in cjamps e in prâts
in orts e in corts
in salût e sanetât
dal Cumun di Davâr
che a Plêf nol fâs fâ
né plaçâl né cagadôr,
i disìn ch’i si rangjarìn bessôi:
no bassilìn s’i no cjatìn da parchegjâ,
ma ben se a cjasa cul sacut i scuignìn tornâ.

Cidula di Negrons
Chesta biela
cidula
di Negrons
ch’a lêti
in onôr e in favôr
di chel funzionari saveon e studiât
che il progjet par imbrilgjâ la Mioça nol à aprovât,
i disìn che nô no sa vin par mâl
e che par lui i continuìn a preâ:
ogni dì i fasìn una rogazion
che Diu nus deliberi da ignorança e da presunzion.

Cidula da Cela
Chesta biela cidulina da Cela
ch’a lêti in onôr e in favôr
di chei ch’a lassan i prâts, i cjamps, las cjasas,
las glêsias scjafoiâ da sterps, arbui e baraçs,
par ch’a pensino ben a ce ch’a stan fasint e ch’a lassino larc
a chei che as peraulas ai preferìs i fats

Cidula da Mion
Encje chest ant in vin vût il Vescum a poussâ a Mion,
ma il timp al à fat simpi il lasaron.

Cidula di Dentramp
In onôr e in favôr
da comunitât di Guart
ch’a voul ringrassiâ il plevan
pas bielas gjitas di ogni an.
Però, pâr fin dal impussibil,
a ‘nd è simpri cualchidun ch’al si lamenta
e alora, par no fâlu stâ cença il massim dal “comfòrt”
chest an i prenotarìn il Concorde.

Cidule di Çurçuvint
Vele, vele, vele,
cheste biele ciduline e cidulinute
ch’a vada in onôr
da RAI regjonâl
ch’a si impense da Cjargne dome tas disgracias e tas copadorias
par che a si rindi cont che la Regjon no finìs a Triest
e che encje cassù i fasìn roubas di sest.
E che Dio ju mantêgni in lungje e lungjissime vite
e in grande sanitât
pur ch’a la finissi cui cjans e gjats di Serbola e Miramare.
E ch’a vadi!

Cidula di Maranzanas
I zovins cussì,
i zovins culà,
jù ducj sigûrs a criticâ.
A è, si sa, una rueda ch’a zira
e no vin di dismenteâ
che i zovins a cressin cu la farina
che par lôr i vin masanât.

Cidula di Liaries
In onôr e in favôr
dai nestis paîs che dai boscs a son simpri di plui scjafoiâts.
Essi verts a va ben,
ma no nome cuant che a conven.
Se la Cjargna fin jeir a à plasût
al è parcè che la nesta int a so mût a à vivût,
e vuê che ducj ai nu voul insegnâ,
nencje a toli la grava no si sa dulà lâ.

TIERÇA BUTADA

Cidula da Plêf
Chesta cidula
da Plêf
ch’a lêti in onôr e in favôr
di chei paîs ch’a no son presints
cu la lôr cidula paesana,
i disìn ch’a no bandonine la tradizion
par una vita moderna ma malsana.

Cidula di Çurçuvint
Vele, vele, vele,
cheste biele ciduline e cidulinute
ch’a vada in onôr
dai sorestants da Gleisie di Udin
che la lôr atension su pa Cjargne a si tradusi
intun at di coragjo tai confronts dai ultims
dant autonomie di sieltas e dant peis as nostas piçulas comunitâts,
metint in pratiche no dome cu las cjacaras
il prinsipis dal Vanseli.
E che Dio ju mantêgni in lungje e lungjissime vite
e in grande sanitât
cence rimuars di cussience par vivi in pâs.
E ch’a vadi!

Sierada
I si sin cjatâts achì ta nesta vecja Plêf
a riprendi una bielissima tradizion
che par tancj ancj a era stada dismenteada
e i vin passât insiemin una biela serada.
E cun chesta su din la buina not,
e si jodarìn un âti an!